Problem mobbingu to problem, który pojawia się coraz częściej w różnych miejscach – szkole, rodzinie, nieformalnych kręgach towarzyskich czy też pracy. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że istnieje portret psychologiczny ofiary mobbingu. Istnieją bowiem ludzie szczególnie narażeni na mobbing. Często ulegają mu jedynie wybrane jednostki, wyróżniające się określonymi cechami charakteru. Podkreślić trzeba także, że nie każda niekomfortowa sytuacja w pracy lub w szkole oznacza, że jest się ofiarą mobbingu. Z pewnością warto zgłębić ten temat nieco bardziej.
Czym jest mobbing?
Zanim poruszy się temat portretu psychologicznego ofiary mobbingu, warto opowiedzieć, czym w ogóle jest to zjawisko.
Otóż, mobbing to długotrwałe dręczenie, nękanie, krytykowanie, poniżanie, ośmieszanie lub zastraszanie określonej osoby. Jego definicja jest bardzo ruchoma – nie określa dokładnego okresu czasu, w jakim miałyby odbywać się powyżej wymienione zjawiska, jednak mobbingiem nie można nazwać przykrych incydentów. Nawet jeśli towarzyszą im powyżej opisane czynności, to jeśli nie rozciągają się one dłuższy okres czasu, nie ma mowy o mobbingu.
Oczywiście, wcale nie oznacza to, że takiego zachowania nie można zgłosić do przełożonych lub na policję. Aby doszło do mobbingu, musi dojść do izolacji mobbingowanej osoby spośród ludzi z najbliższego otoczenia. W rezultacie dochodzi do stopniowego wykluczenia jej z grupy, co uniemożliwia jej należyte wykonywanie pracy oraz obniża jej zdolności zawodowe.
Jak wygląda portret psychologiczny ofiary mobbingu?
Specjaliści zgodnie twierdzą, że niektóre typy osobowości ludzkiej szczególnie podatne są na mobbing. Podobnie jak istnieją takie typy ludzi, które chętnie wchodzą w rolę osoby stosującej zastraszanie, lekceważenie i poniżającej innych ludzi – czyli w rolę mobbera.
Jeśli chodzi o portret psychologiczny ofiary mobbingu, to jedno jest pewne – na mobbing podatne są szczególnie osoby o zaniżonym poczuciu własnej wartości. Osoba dręczona w miejscu pracy zazwyczaj jest nieśmiała i nieskłonna do głośnego wyrażania swoich opinii. Z reguły nie podejmuje inicjatywy, jest jedynie nastawiona na bierne wykonywanie poleceń. Ofiara mobbinguu często bezkrytycznie wykonuje wszystkie powierzone jej zadania, nie zastanawiając się nad ich sensem i w żaden sposób ich nie kwestionując.
Portret psychologiczny ofiary mobbingu wskazuje, że osoby mobbingowane zazwyczaj są solidnymi pracownikami, których nauczono dyscypliny i karności. Osoby takie łatwo wpadają w poczucie strachu, a jednocześnie nie potrafią się sprzeciwić mobberowi. Nawet jeśli atmosfera w miejscu pracy staje się nie do zniesienia, osoba taka żyje w ciągłym stresie. Jest gotowa zrobić wszystko, by tylko utrzymać swoje stanowisko, nawet jeśli grozi to jej zdrowiu, życiu rodzinnemu oraz reputacji zawodowej.
Osoba mobbingowana lekceważąco podchodzi do siebie i swoich umiejętności, kwestionuje je, zgadza się przeważnie z krytyką na swój temat – jest przyzwyczajona do tego, że inni wyrażają się o niej w sposób negatywny. Oczywiście, powyższy portret psychologiczny ofiary mobbingu wcale nie jest żelazną regułą. Zdarza się, że mobbingowi ulegają także osoby pewne siebie, stanowcze i konsekwentne. Oczywiście, istnieje większe prawdopodobieństwo, że w ich przypadku skutki mobbingu nie będą tak dotkliwe. Prędzej czy później bowiem zaczną głośno wyrażać swój sprzeciw wobec tego typu zachowań.
Kim zazwyczaj jest mobber?
Znając już portret psychologiczny ofiary mobbingu, pora zastanowić się, kto najczęściej stosuje mobbing. Otóż, osoby, które dopuszczają się zachowań tego typu, zazwyczaj nie posiadają wystarczającego poziomu refleksyjności. Nie są w stanie zastanowić się nad konsekwencjami swoich działań, po trupach podążają do celu i nie potrafią wyciągać wniosków. To osoby, które często charakteryzują się wyolbrzymionym poczuciem własnej wartości, przeceniają swoje umiejętności oraz kompetencje. W żaden sposób nie potrafią przyznać się do błędu i znosić krytyki dotyczącej swojej osoby. Osoby, które ośmielają się im przeciwstawić, narażają się na nękanie i szykany z ich strony.
Specjaliści jednak wskazują drugą stronę medalu – mobberami często są także osoby o zaniżonym poczuciu własnej wartości. Zachowanie mobbingowe – czyli szykanowanie, gnębienie oraz krytykowanie innych – jest dla nich drogą do podniesienia własnej samooceny. Można powiedzieć, że jest to próba dowartościowania siebie kosztem samopoczucia i zdrowia psychicznego innych ludzi.
Mobber bardzo często dba jedynie o własne korzyści i nie przejmuje się innymi osobami. Współpracownicy dla niego są jedynie przeszkodą i stanowią zagrożenie w drodze do osiągnięcia planowanych celów. Mobber nie rozumie, czym jest efektywna współpraca – zorientowany jest raczej na bezwzględną rywalizację, czuję ciągłą zazdrość o sukcesy zawodowe i innych osób.
Nawet najmniejsze przewinienia urasta w jego oczach do rangi ogromnego błędu – jest gotów całkowicie zniszczyć innego człowieka za drobiazg, nawet niezwiązany z pracą zawodową. Mobber nie potrafi przestać wciąż porównywać się z innymi ludźmi. Jeśli porównanie to wypada niekorzystnie w jego oczach, to rekompensuje je sobie poprzez gnębienie innego człowieka.
Przeprowadzone badania jednoznacznie wykazały, że mobberami zazwyczaj są mężczyźni, jednak odsetek kobiet które podejmują się tego typu nagannych zachowań, jest coraz więcej. Wszystko dlatego, że coraz więcej kobiet zajmuje ważne, kierownicze stanowiska na rynku pracy. To właśnie zazwyczaj osoby z niższej kadry kierowniczej dopuszczają się działań, które można sklasyfikować jako mobbing.
Co sprzyja mobbingowi?
Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że zjawisku mobbingu sprzyjają nie tylko zachodzące pomiędzy pracownikami relacje, ale także zła struktura organizacyjna przedsiębiorstwa oraz błędy w zarządzaniu nim. Mobbing pojawić się może w każdym miejscu, gdzie kadra kierownicza w żaden sposób nie reaguje na negatywne zachowania i niewłaściwe traktowanie się przez zespół pracowniczy. Jest to pewien rodzaj przyzwolenia dla nieprawidłowych zachowań.
Jednak trzeba powiedzieć jasno, że to postawa osób z zarządu ma największy wpływ na to, czy w danej organizacji istnieje możliwość wystąpienia mobbingu. Nie bez znaczenia są również opisane powyżej czynniki indywidualne – zarówno u mobberów, jak i ich ofiar.
Specjaliści zgodnie twierdzą, że żadna firma, w której pracodawca wyraźnie nie zgadza się na mobbing i konsekwentnie trzyma się swojego postanowienia, nie zostanie dotknięta tym zjawiskiem. Nawet jeśli pracownicy będą posiadali wszystkie cechy, które zazwyczaj przypisuje się moderom, nie będą mieli warunków, by pozwolić im dojść do głosu. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, jak złym zjawiskiem jest mobbing. Zazwyczaj całkiem bezpodstawny, w krótkim czasie może doprowadzić człowieka do kompletnej ruiny. Warto głośno mu się sprzeciwiać, a w razie potrzeby – od razu zgłaszać niepokojące zachowania.